Kerevizdere’nin Ardında Yatan Sır

Birinci Kerevizdere Muharebeleri

Bugün herhangi bir işaret ya da levhaya rastlanılmayan ve Şehitler Abidesi’nin kuzey sırtından başlayarak kuzeydoğu istikametinde 5-6 km. boyunca uzanan Kerevizdere bölgesinde 21 Haziran 1915 tarihinde başlayan ve iki gün süren çarpışmalar “Birinci Kerevizdere Muharebeleri” diye adlandırılır.

Bu muharebeler öncesinde General Sir Ian Hamilton tarafından belirlenen ilk hedef, Kitre Köyü ve hemen doğusunda Hamilton’nı cephe komutanlarından General Gouraud ve General H. Weston cepheyi tüm cephe hattından değil de, daha dar bir cepheden taarruz edilerek Türk savunma hatlarının 200 metre gerisindeki 83 rakımlı tepeyi ele geçirmeyi düşünmekteydiler.

Taarruz için belirlenen cephe 600 metrelik çok dar bir sahadır. Hazırlık ateşi için 65 adet top atışı yapılacak ve cephenin yaklaşık her 9 metresine bir namlu düşecektir. Saldırıda; “21 Haziran günü Kerevizdere’nin batı yamaçlarındaki iki önemli savunma direğini ele geçirmek üzere Türk sol kanadına saldıran Fransız birlikleri; karşılarında Arıburnu’nda ki 19 Mayıs taarruzunda ve 3. Kirte Muharebeleri’nde kırılan 2. Tümen’in erimiş birliklerini buldular.”

Taarruz 05.15’te başlayan ve 45 dakika süren hazırlık ateşinin ardından başlar. Hazırlık ateşi o denli etkili olmuştu ki Fransız birlikleri, ilk kademe Türk siperlerini ciddi bir karşılık görmeden çok az bir kayıpla işgal etmiştir. İki gün süren çarpışmalardan sonra 83 rakımlı tepe birkaç kez el değiştirmişse de en son Fransızların elinde kalmıştır. Muharebeler sonlandığında Fransızlar hala Kerevizdere’nin batı yamaçları arasında en kuzeyde bulunan Quadrilatere sırtını ele geçirememiş üstelik 3200 asker kaybetmişlerdi.

Yarbay Hasan (Askeri) komutasındaki 2.Tümende zayiat daha ağırdı ve bu zayiat 6000 kişiye ulaşıyordu. Muharebelerin sonunda, hırpalanmış 2. Tümen sağ kalan askerleriyle 23 Haziran gecesi yerini 12.Tümen’e bırakarak geri alınmıştır. Özellikle mekteplilerden oluşan 2. Tümen askerleri 19 Mayıs 1915 günü Arıburnu Türk Taarruzunda en fazla şehit veren tümendi. O gün mevcudunda bulunan askerlerin büyük bölümünü Kırmızısırt’ta kanlar içinde bırakacak, bu yüzden sırta Kırmızısırt ismini verdirtecekti. 19 Mayıs’ta almış olduğu darbenin üzerine bir de 21 Haziran günü Kerevizdere’de darbe alacaktı. Bununla birlikte ilk mevcudunun yüzde 80’ini kaybedecektir. Ordu komutanı Liman Von Sanders ise bu muharebeleri kastederek 22 Haziran 1915 günü çok gizli ve özel olarak Enver Paşaya gönderdiği raporun özetinde: “Düşman, öteden beri ve özellikle son zamanlarda yaptığı taarruzlarda anlatılamayacak cephane ve az sayıda insan harcıyor. Biz ise pek çok insan ve az cephane feda ediyoruz.” Diyerek düşman askerinin muharebe için haddinden fazla mermi, cephane harcadıklarını, Türk askerlerinin ise vücutları ile karşı koyduğunu anlatmaktadır.

İkinci Kerevizdere Muharebeleri

Çanakkale Savaşları’nda Seddülbahir Cephesi’nin merkez ve sağ kanadında İngiliz ve Fransız birliklerince girişilen ve Temmuz’da başlayıp Temmuz’da sona eren muharebelerdir.

Müttefik taarruzu cepheyi, daha önce Zığındere Muharebesiyle ileri çıkan sol kesimle aynı hatta getirmek için Türk mevzilerini ele geçirmeyi hedeflemiştir.

İngiliz resmi tarihinde bu muharebe “Achi Baba Nullah” ya da “Kanlısırt Muharebeleri”, Fransızlara göre ise “Beşinci Kerevizdere “ olarak adlandırılmaktadır.

Daha önce yapılan üç taarruzda (1, 2, ve 3. Kirte Muharebleri) beklediği sonuca ulaşamayan General Sir Ian Hamilton, daha dar bir cephe hattından taarruz etmeyi esas alan bir savaş planı uygulamaya koyulmuştur. İlk iki operasyon olan Birinci Kerevizdere ve Zığındere harekatlarının kısmen de başarı sağlaması üzerine Hamilton, cephenin merkez bölümünden taarruz ederek merkez bölümü kanatlarıyla aynı hatta getirmeye karar vermiştir.

Hamilton her ne kadar Türk tarafının Zığındere’de uğradığı kayıpları karşılamadan bir an önce taarruza geçmeyi planlamışsa da İngiliz ve Fransız kolordularında salgın hale gelen ishal ve Fransız topçu bataryalarının gereken hazırlıkları tamamlayabilmeleri için harekatı 12 Temmuz’a ertelemek zorunda kalmıştır.

Taarruz, 12 Temmuz sabahı üç saatlik hazırlık ateşe ardından İngiliz 29.Tümeni ile Fransız 1. Ve 2. Tümenlerin taarruzu ile başlamıştır. Müttefik kara ve deniz topçusu üç saat içinde 60.000 top mermisi harcamıştı. Yani ortalama her bir saniyede beş mermi.

Harekatı İngilizlerin 52. Tümeninin 155. Ve 157. Tugayları başlatır. Türklerin ilk hat siperleri İngilizlerin hazırlık ateşi sonrasında devam eden sürede tümüyle çökmüştü. İkinci hat siperlerinde ise boğaz boğaza geçen çarpışmalarda 155. İngiliz Tugayı mevcudunun %60’ını ve biri haricinde tüm subaylarını kaybetmiştir. Öğleden sonra 13.00’da General H. Weston, Hamilton’ın emriyle 157. Tugayın taarruzuna karar vermiştir.

Bu taze kuvvet dalgası ile İngilizler, Türklerin ilk üç hat siperlerini işgal etmişlerse de Türklerin karşı taarruzları sonucu 16.00 sularında üçüncü hat siperlerinden geri çekilmişlerdir. Bu saldırı sonucunda istedikleri hedefe tam ulaşamazlar. Bu yüzden Hunter Weston ihtiyat birliklerine başvurmak zorunda kalacaktır. Hedeflerine ulaşamadığını gören Hunter Weston 13 Temmuz’da ihtiyattaki Kraliyet Tümeni’nden bazı birlikleri devreye soksa da kayıpların giderek artmasından başka bir sonuca yol açmadığını kısa sürede görülür.

İki gün süren muharebeler sonunda İngilizler Kemalbey Tepesi’nin bulunduğu sırtlarda Kerevizdere’ye hakim bir hat kurmuşsa da Türk savunmasını kıramamıştır. Bu muharebeler sonucu Türk tarafının zayiatı 9700 kişidir. Ayrıca bu sayının 600’ü esirdir. Müttefiklerin kaybı ise 5800 kişidir.

Geniş cepheden olumlu sonuçlar almayan Ian Hamilton kanatlara yönelerek cepheyi daraltmak isteyecektir. Her cephede olduğu gibi yine Türk askerlerinin üzerlerine dolu tanesi gibi mermi yağacaktır. Fakat Türk ön siperlerini kırmayı başarsa da, Türk’ün vatan müdafaasında ki göstermiş olduğu azim ve kararlılığı bir türlü kıramamıştır, kıramayacaktır da. Girişte de bahsettiğimiz gibi bu gün hala bir tabelanın ve yolunun olmadığı Kerevizdere’nin ardında yatan sırrı bir nebze olsun görmüş olduk.

---

KAYNAKÇA

• Yılmazer, T. Alçıtepe’den Anafartalar’a Çanakkale Kara Muharebeleri, Yeditepe Yayınları,İstanbul,2007
• Göncü,G & Aldoğan, Ş. Siperin Ardı Vatan, MB Yayınevi, İstanbul,2006
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, 5.Cilt, 2.Kitap, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Ankara, 1978